Hél

20 April 1889. Braunau am Inn, Óóstërijk-Hóngarijë. Moedër Klara keek fiejër na heurë pas gëbóuwërë zóuwën. “Mè zie nö toch ës wa ë fèrrëm mènnë’ën! En hoe hél dè diejën al kékt, ózzë klèènën!” riep Klara. “Hoe gòn wë’m hèètën?” Zë was zó fiejër as në gietër.
Vauwëdër Alois zauwët ër mè wa óngëintrësseejërd bé. Hij ha goesting um óp kafeej të gòn. “Wa mékt dè nö öt? Dè kumt toch zó nààw nie. As ‘t jónk mèr në nààm hi, kéndë diej ötdru’ing niej? Noemt ‘m Duuvëlsjónk vur mé part, mi zën hél ögskës. Dë hél. Dën duuvël. Héddëm? Of Adolf. Dè vijn ëk ók wöl schòn. ‘k Hém dòòst. Zégt gààw iets, twéffëltrees, dè’k ‘m kan gòn èngèèvën.”
Veul dierf moedër Klara dor nie teegën ien të bréngën. Alois was nën ambëtantë en vural ók në stréngë miens. Jénnë mi lossë hèènë’ës. Zee’ër as zé gëduld óp was. “Adolf dan,” zi zë, “klèèn Dolfkën.”
Dolfkë wóuwër öténdëlëk toch ‘n duuvëlsjónk. Dur al wa dè iej meejmiek ien zë lèèvën. Ók dur z’n ópvoeding, warschénlëk. Zë vóuwëdër sloeg zë moedër gëreegëld bónt en blààw. En zèllëf kreeg Dolfkën ók riggëlmauwëtëg ë fèrrëm pèkskë slèèg.
Dè hél kij’ënd beebie’ën, Adolf Hitler, za jauwërë nadien hët lèèvë van èttëlë’ë mëljoenë miensë tot ‘n hél màà’ën. ‘n Èchtë hél. Dë hél van Hitlër.
Dën heemël of ë paradijs, ‘n hiejërnààmààls, ‘t vààgëvuujër, dë hél … zó’n dings bëstòn niej ècht. Jéns dè gë’r ènstèkt, eest ër vollëgës mé mi gëdòn. Dè is mé gëdààcht. Moetë gé ‘t dör mi eejëns zén? Neejët, bëlangë niej! Déngt ër ‘t ööw van!
Wittë wa dè ‘kik gëleujëf? Hóópën óp dën heemël of schrik hémmë van dë hél, dè is allëmòl tijdvërlies. Zé blij mi wa gë hét, hangt dë nörrëk niej öt, lòt mëkandërë gërust en zie mëkandërë gèèrën. Gëleujëft ien wien of wa dè gë wult, mè dringt öwë wil of öw gëdààcht niej óp èn nën andërën.
Diej ékstrimistën hèllëpën ‘t óp dè vlak heejëlëgans na dë vaj’ës. En dë kattëlie’ë Kérrëk, mi al hun schandauwëlën en gëheimduunërij umtrènt kindërmisbruik, hi gë’t ók kompleet vërklòt.
Hiejër óp ààrdë kan ‘t nochtans wöl dën heemël of dë hél zén, as dë miens hët ër hénnë mékt.
Orlog dur hèbzucht of gëleujëf, mëkandërë dóuwëd duun of mëkandërë ginnërassies lang fèrrëdiejën of dën duuvël ènduun … Dè is dë hél!
Mëkandërë gèèrë zien dörrënteegën, vlindërkës ien öwëm buik vuulë fladdërën, mëkauwër dur dik en dun steunën, sààmë lachën en blèètën, kómplëmèj’ës gèèvën en krijgën, vuulën dè iemand andërs öw ien zën hèrt dreugt … Dè is dën heemël.
‘t Is misschien dörmeej dè ‘kik ménnë wèèrëld bëwust of ónbëwust klèèn hààw. Ik zén wöl joewsgierëg van auwërd, mè na ‘t joews óp dën tillëviezie kij’ëk al lang nie mir. Të veul èllèndë, të veul miezeeriej. Të veul hél, të wénnig heemël. ‘n Éngëlkë lék as ëkik kan dè nie vërdraagën.
Van al dè fielëzófeejërë kré në miens hóngër. ‘k Zal ës ë kummë’ë rijzëpap gòn èètë sé, mi mé gààwë leepëlkën. Lè’ër! Dan is dë hél wijd ëwég, zallë!
Danny VANDENBERK