Treurspiegel? Iedereen weet wat een lachspiegel is: een spiegel waarin jij en de omgeving om je heen op een grappige manier worden vervormd. Het is lachwekkend, het werkt stimulerend op je lachspieren. Een onschuldig vermaak omdat iedereen weet dat het beeld een karikatuur is.

Zelfspot waar je niemand kwaad mee doet. Zelfspot in het besef dat, na het bezoek aan het lachspiegel-paleis, de vertrouwde werkelijkheid op je wacht en je de beeldvorming binnen als illusie kunt classificeren.

Beeldvorming krijgt een steeds belangrijkere plaats in onze samenleving. De media vertalen informatie in een beeld dat steeds meer afwijkt in wat we ons herinneren van vroeger. Het wordt moeilijker om de werkelijkheid buiten te herkennen met als gevolg dat kernbegrippen als rechtvaardigheid, eerlijkheid, betrouwbaarheid en democratie in twijfel worden getrokken.

Het wantrouwen onderling, het wantrouwen in ‘onze’ samenleving en in politici komt niet uit de lucht vallen. In plaats van beloofde welvaart is er met name sinds de laatste 15 jaar sprake van een groeiende ongelijkheid, zo blijkt uit een rapport van Unicef :

“België staat op de 22ste plaats op de ranglijst met inkomensongelijkheid. De meest recente armoedecijfers tonen aan dat bijna 1 op 5 kinderen opgroeit in een gezin onder de armoededrempel en beschikt over minder dan 60% van het gemiddeld inkomen (cijfers EU-SILC 2014)”

Dat wantrouwen wordt vrijwel dagelijks gevoed door media die misstanden rechtvaardigen als ‘juridisch legaal’. Belgische politici die exorbitante bedragen accepteren als ‘vertrekpremie’. Biden, die, ondanks zijn stellige belofte, als president gevangenisstraf voor zijn drugsverslaafde en corrupte zoon weet te voorkomen. Trump, die in zijn vorig termijn de juiste rechters heeft benoemd om elke aanklacht tegen hem te laten verdwijnen. Het arrestatiebevel voor Netanyahu als oorlogsmisdadiger door het Internationaal Gerechtshof in Den Haag, dat vakkundig om zeep wordt geholpen door de Nederlandse regering.

Niet dat ze de expertise, onderzoek en analyse van het gerechtshof in twijfel trekken, ze besluiten, in navolging van de VS en Israël, er domweg om er geen gehoor aan te geven. Het genocide-verdrag, een van de eerste verdragen van de Verenigde Naties, is door vrijwel alle leden geratificeerd en als dwingende norm voor internationaal recht erkent. Nederland kan, door de weigering om aan dit bevel gehoor te geven, worden aangeklaagd als medeplichtige. Hetzelfde geldt voor België met een regering in de startblokken dat zich als de ‘meest pro-Israëlische’ ooit afficheert.

In de Middeleeuwen was het mogelijk om een aflaat te kopen. Door een gift aan de Rooms-Katholieke aflaat werden zonden kwijt gescholden. Het ontaarde in een handel met ‘blanco aflaten’. Een handig middel mocht je nog een rekening met iemand willen vereffenen.

Onze samenleving begint steeds meer te lijken op een bizarre ‘déjà vu’: als je over voldoende middelen of invloed beschikt ontloop je elke straf. Of zoals Elon Musk het uitdrukte bij zijn rol in de staatsgreep in Bolivia: “We zullen elke coup plegen waar we dat willen. Deal with it.”

Een cynicus zal deze ‘déjà vu’ waarschijnlijk beoordelen als de werkelijkheid in plaats van een vervormd beeld van de samenleving waarin we zijn opgegroeid. Het gevaar van het accepteren van deze vervorming is dat begrippen als democratie en rechtvaardigheid worden uitgehold en we het geloof in democratie, een betere wereld, een betere toekomst verliezen.

Het beeld dat de media ons voorspiegelt is geen lachspiegel, maar een treurspiegel: het beeld wat we zien is niet lachwekkend maar om te huilen. Het schept een waanbeeld van een samenleving zonder toekomst. Het is aan ons, niet aan de media, om een andere, de echte, werkelijkheid zichtbaar te maken.

Benny AHLERS