Het perspectief dat ons wordt voorgeschoteld wordt steeds vaker ‘onderbouwd’ met emoties in plaats van met cijfers en argumenten. AI-memes fluisteren ons toe dat asielzoekers collectief het kwaad belichamen, terwijl elke poging tot protest tegen genocide of sociale afbraak netjes wordt gelabeld als “terroristisch”.

In ‘onze’ media ontbreekt de kritische, onbevangen blik die we verwachten in de berichtgeving over wat er zich in de wereld afspeelt.

Dat heet ‘nudging’, vroeger noemden we het manipulatie. Mensen reageren van nature op belonen en straffen. Gedragspsychologen worden ingeschakeld om beleid te ‘verkopen’. Beleid dat steeds vaker op gedragssturing leunt in plaats van overtuiging of debat. Cijfers en feiten worden weggezet als een mening of zelfs als ‘fake’. In navolging van het mediacircus in de Verenigde Staten gaan ook hier steeds meer mediacampagnes over emotie dan inhoud.

Neem Lommel: daar krijgen 700 gezinnen hoop op 144 sociale woningen. De belofte? “We helpen u met een hypotheekaanvraag.” Een beetje alsof je iemand met honger uitnodigt voor een kookworkshop. Ooit geprobeerd om een hypotheek te regelen met een inkomen onder of zelfs net boven de armoede grens? Maar ach, het is de emotie die telt.

Weerzinwekkend is de belofte van Theo Francken aan jongeren: een inkomen van 2.000 euro als ze ‘vrijwillig’ dienst nemen. Het klinkt verleidelijk om - gezien de afbraak in het onderwijs, het ontbreken van een redelijk betaalde jobs, betaalbare huisvesting of het perspectief van een pensioen in armoede – te tekenen.

Waarom worden de jongeren geen 2.000 euro geboden voor vrijwillige burgerdienst? Waarom geen brief naar 130.000 jongeren om hen te motiveren voor sociale dienstverlening, zorg en onderwijs?

Als reactie op het beleid van Arizona is het platform ‘Service for Peace’ (vredesdienst) opgericht. Vakbondsjongeren, jongerenorganisaties, scouts en politieke jeugdafdelingen roepen op - in reactie op de brief van Francken – een ‘tegenbrief’ te tekenen.

De geschiedenis leert dat het vooral de kinderen van de werkende klasse zijn die het gelag betalen wanneer ze ingaan op deze belofte van een ‘verrijkend avontuur om de maatschappij te dienen’. De wortel die hen wordt voorgehouden zal aan het einde bitter blijken te smaken.

De stok – de afschrikwekkende toekomst als … - is geen monopolie van (extreem)rechts. De onzekerheid voor het onbekende, de angst dat elke andere keuze nog slechter uit kan pakken is reëel. Als je op het randje van de afgrond staat is het zaak om risico’s te vermijden. De vraag is dan: blijf je aan de kant staan of kom je in actie wanneer je beseft dat er geen andere keuze overblijft?

Twee prominente filosofen van de Frankfurter Schule, Herbert Marcuse en Theodor Adorno, hebben onderzoek gedaan naar het volgzaam gedrag van een groot deel van de Duitse bevolking in aanloop van de Tweede Wereldoorlog. Het extreme ontzag voor de overheid, voor uniformen en het vertrouwen in de berichtgeving van de burgerlijke media speelden een belangrijke rol. De voorgespiegelde mogelijkheid om vruchtbare grond te verwerven in de te veroveren oostelijke gebieden zal waarschijnlijk ook motiverend hebben gewerkt.

Habermas argumenteert dat open en vrije communicatie essentieel is voor een gezonde samenleving en ons tot redelijke wezens maakt. Hij wijst op het gevaar dat die in de verdrukking komt door de massamedia en de krachten van de markt.

De gruwelijkheid van het nazisme is voor Adorno reden om de waarden van de Verlichting te onderzoeken. Hij komt tot de conclusie dat de redelijkheid van de Verlichting geen remedie biedt tegen barbaarsheid. De uiterst ‘rationele’ aanpak door een uit de hand gelopen bureaucratie bewijst volgens hem het morele failliet van de Verlichting.

Van oorlogsindustrie tot gaskamers, tot plat mediaspektakel vereist een rationele invulling, met als gevolg een vernietigende uitkomst. De ontvankelijkheid van de bevolking voor, zoals hij het vijftig jaar geleden noemde, ‘trucjes van extreemrechts’ bestaat nog steeds, ondanks de lessen uit onze geschiedenis.

Trucjes waarin zowel de wortel als de stok worden gehanteerd. De wortel smaakt zoet, de stok klinkt hard — maar het is dezelfde hand die ze vasthoudt.

Benny AHLERS