Dat de knipperlicht relatie tussen Trump en Putin (voorlopig) weer eens op ‘uit’ staat, zal niemand verbazen. Maar waardoor is de onderlinge verhouding opnieuw plotseling bekoeld? Waarom wordt een overeenkomst over de invloedsferen, met de daarbij behorende lucratieve verdeling van grondstoffen, vooruit geschoven?

Is het omdat, zoals westerse media aangeven, Putin weigert om de frontlinie in Oekraïne te bevriezen in de hoop dat er meer te halen valt?

Bij dit soort berichtgeving is het belangrijk om uit te zoeken waarover níet wordt geschreven. In dit geval bijvoorbeeld over de nieuwe oorlogsdoctrine van Rusland. Putin kondigde een wezenlijke verandering aan: oorlog gaat volgens hem niet langer over een aanval op specifieke gebieden. Wat bedoelt hij daarmee?

Het massale gebruik van drones heeft duidelijk gemaakt dat de oude manier van oorlog voeren achterhaald is. De verandering is echter al veel verder gevorderd. Zelfsturende systemen, waarin kunstmatige intelligentie een steeds grotere rol speelt, definiëren nu een veel breder ‘speelveld’ voor oorlogsvoering. Berichtgeving speelt daarin een belangrijke rol, zoals Gaza en Venezuela ons duidelijk maken.

De werkelijke strijd gaat om de controle over ‘de onzichtbare laag’ in onze samenlevingen: de informatiestromen die via datacenters en de cloud over ons worden uitgestort. Informatie die door de VS en haar westerse bondgenoten wordt ingezet om ‘kleurenrevoluties’ te ontketenen als middel voor ‘regime change’.

De Verenigde Staten wanen zich nog oppermachtig dankzij de wereldwijde reikwijdte van Amerikaanse techgiganten. De nieuwe oorlogsdoctrine van Putin stelt daar vraagtekens bij. De door Rusland aangekondigde militaire alliantie met Cuba is een signaal aan de VS dat hun informatienetwerk niet gevrijwaard is van soortgelijke operaties.

Ondanks de concentratie van macht bij officiële media, lijkt hun invloed en dominantie af te nemen. De focus verschuift steeds meer naar sociale media. Dat de Wever opnieuw de deadline voor zijn begroting niet haalt door het groeiend protest is veelzeggend: bij de massale mobilisatie tegen de bezuinigingen op de sociale voorzieningen speelden sociale media een cruciale rol.

Kim de Witte, pensioenexpert en volksvertegenwoordiger voor de PVDA in de kamer, maakte een interessante opmerking over de demonstratie van 14 oktober: naast de vele rode en groene hesjes, was vooral het aantal jongeren dat de aandacht trok. “Ik dacht dat ik in het jongerenblok terecht was geraakt, maar ze bleven maar komen.”

Die ‘jongeren’ slaat op ‘Gen-Z’. Jonge demonstranten trekken steeds meer wereldwijd de straat op, van Nepal tot Peru. De betogers inspireren elkaar online. D eskundigen zien hoe sociale media als TikTok en Instagram daarbij steeds handiger wordt ingezet.

Al gauw schreven media over Gen Z-protesten. Dat is vooral een verwijzing naar het grote aantal jongeren tot dertig jaar dat de straat opgaat. De betogers gebruiken die generatietitel ook zelf.

Begin september werd het internet overspoeld met filmpjes met opgestoken vuisten, in brand gestoken wagens en botsingen met de militaire politie. In Sri Lanka, Bangladesh en Nepal wisten demonstranten regimes tot aftreden te dwingen. Jongeren zijn een drijvende kracht.

Twee weken later verschenen dezelfde beelden vanuit andere hoeken van de wereld, zoals Marokka, Madagaskar en Peru. De Marokkaanse betogingen werden via sociale media aangestuurd door de losjes georganiseerde groep GenZ 212. Betogers in Nepal gebruikten een tekening van een grijnzend doodshoofd als protestsymbool, dat werd overgenomen in andere landen.

Het is niet nieuw dat demonstranten elkaar wereldwijd online inspireren. Zo werd de Arabische Lente - de protestgolf van eerder deze eeuw - ook wel de Facebook-revolutie genoemd.

Jacquelien van Stekelenburg, hoogleraar Sociale Verandering aan de Vrije Universiteit, vindt het fascinerend hoe sociale media worden ingezet. "Dit is de eerste generatie die online is opgegroeid. Je hebt geen organisatie of budget meer nodig om een groots protest op te zetten. Bovendien maken de demonstranten handig gebruik van de term Gen Z. Vroeger keek je naar berichten die door de media voor je werden geselecteerd.

Deze jongeren hebben een internationaal algoritme, waarbij ze tot alles toegang hebben. Zo kunnen deze beelden zich razendsnel verspreiden. Vaak zie je dat de media naar een begrip grijpen om grip te krijgen op wat er gebeurt. Het is voor de betogers ook strategisch om onder één vlag te opereren. Zo ontstijgen ze hun landsbelangen en worden ze onderdeel van een globale beweging. Dat staat en voelt sterker. De media springen ook sneller in op Gen Z-protesten uit Madagaskar dan op 'normale' jeugdprotesten.”

"In Madagaskar zien ze de beelden uit Nepal en denken ze: hé, dat kunnen wij ook. Vervolgens vindt er een vertaalslag plaats naar de problemen die ze zelf hebben. Hoewel de eisen van de betogers verschillen, willen ze over het algemeen meer democratie en betere voorzieningen”, voegt Martijn Dekker toe. Hij is politiek antropoloog aan de Universiteit van Amsterdam.

De actiegroep ‘Amsterdam Student Encampment’ sloeg, samen met pro-Palestijnsbetogers, een kampement op in universiteitsgebouwen. "We wisten: als wij dat ook doen zoals in de VS, dan gaan de media erop. Onze kritiek was op onze universiteit gericht, maar door de vorm werden we onderdeel van een internationale beweging. Hetzelfde geldt nu ook voor deze Gen Z-protesten.

Al vanaf de eerste actiedag op 6 mei kregen we te maken aanvallen door onbekenden. Maandag waren er plots zeker twee personen met zwarte kleding en bivakmutsen aanwezig. Het soort knuppel dat ze bij zich hadden en waarmee vernielingen werden aangericht, hebben we in ieder geval eerder gezien."

Gevraagd naar eventuele samenwerking met de politie om inmenging van onruststokers te voorkomen, zegt de woordvoerder: "Het is niet het eerste dat in ons opkomt. De politie heeft ons al eerder onvoldoende beschermd tegen aanvallen en we hebben niet de indruk dat er actief naar die aanvallers wordt gezocht."

Van Stekelenburg spreekt liever van inspireren dan aansteken: “In dat laatste geval zouden de jongeren letterlijk elkaars protest overnemen. Dat is niet het geval. Maar de video's op sociale media wakkeren bestaande onvrede wél aan.”

Als voorbeeld noemt ze de Black Lives Matter-protesten na de dood van George Floyd. "Dat filmpje raakt een emotionele snaar, waarbij morele woede loskwam. Filmpjes doen dat veel meer dan geschreven stukjes in de krant. De BLM-protesten kwamen ook naar Nederland. In de Verenigde Staten waren ze gericht op raciaal politiegeweld. Hier maakten belangenorganisaties de vertaalslag naar het frame institutioneel racisme. Bij een protestframe kijk je: wat is er aan de hand, wie is de boosdoener en wat kunnen we eraan doen?"

De kracht van de jongeren van de Gen-Z generatie is dat ze geen consumenten zijn van social media, maar er strategische, politieke en symbolische macht uit halen. Het is een overkoepelend identiteitslabel: een strategisch merk dat internationale solidariteit versterkt. Ze denken grenzen overschrijdend, bundelen de veelheid aan protest en dat maakt de beweging minder voorspelbaar of controleerbaar.

 Benny AHLERS